(c) Emy Elleboog
In Oekraïne woedt een verschrikkelijke oorlog, op het conto van een man die nog het beste te omschrijven valt als een 21ste-eeuwse kruising van Jozef Stalin en Adolf Hitler. Vladimir Poetin liegt en bedriegt aan de lopende band en organiseert een genadeloze repressie in eigen land. Tevens begaan zijn troepen genocidale interventies in Oekraïne, zoals ze dat de afgelopen jaren ook al uitgebreid deden in Syrië.
Door deze waanzinnige oorlog is op het Europese continent niets nog zoals voorheen, luidde het de voorbije week unaniem op de zitting van het Europees Parlement in Straatsburg. Er was een nooit geziene eensgezindheid tussen Europarlementsleden en vertegenwoordigers van de Europese Commissie en van de Europese Raad onder Frans voorzitterschap.
Die eensgezindheid kan niet verhelen dat deze crisis Europa ook meerdere spiegels voorhoudt. Europa maakte al te lang een steriel onderscheid tussen economische belangen en geopolitieke en strategische overwegingen. Bovendien suste Europa zich decennialang met de gedachte dat de vrede kon worden bewaard door te weigeren zich voor te bereiden op oorlog. Het conflict in Oekraïne was een pijnlijk ontwaken, maar veel wijst erop dat Europa wakker geschoten is. Hopelijk verglijden we niet opnieuw in een coma van illusies zodra er een oplossing is. Er zal altijd wel ergens een nieuwe Poetin opstaan.
Alles is nu anders voor Europa en de Europese Unie. En toch blijft één element als een blok graniet overeind: de roep om een nieuw initiatief en vooral nieuwe middelen voor de EU om deze crisis te lijf te gaan. Bij elke schok horen we die kreet. Ook nu, niet het minst omdat de huidige ontwikkelingen haast zeker een nieuwe recessie uitlokken. Gezien de precaire toestand van de overheidsfinanciën in de meeste lidstaten dient de EU de economie extra impulsen te geven, viel alom te horen in Straatsburg.
Leningen
Een moment van bezinning en zelfreflectie zou welgekomen zijn. De EU lanceerde in 2020 de Recovery and Resilience Facility (RRF, ook bekend als Herstelfonds) als veruit het belangrijkste onderdeel van het NextGenerationEU-initiatief om de gevolgen van de Covid-19-crisis te lijf te gaan. De Commissie kreeg de opdracht om in lopende prijzen afgerond 725 miljard euro op te halen op de kapitaalmarkten om dat Herstelfonds te spekken. Daarvan zal 340 miljard euro onder de vorm van subsidies (‘grants’) aan lidstaten worden uitgekeerd. Voor de resterende 385 miljard kunnen lidstaten leningaanvragen indienen bij de Commissie.
Ik wil op twee vaststellingen wijzen. Ten eerste: van de 340 miljard euro subsidies werd nog maar 56 miljard euro effectief uitgekeerd in prefinanciering en hebben alleen Spanje en Frankrijk een eerste betalingsverzoek goedgekeurd gekregen. Ten tweede: voor de leningenpot, de resterende 385 miljard euro, is om allerhande redenen maar matige interesse bij de lidstaten. Twee vaststellingen, twee conclusies.
Dubbelop
Ten eerste: de budgettaire ondersteuning die het Herstelfonds de EU-economie zal geven, moet nog in gang schieten. Er komt inderdaad een recessie of toch minstens een forse groeivertraging aan, maar er is helemaal geen nood aan een nieuw stimulusinitiatief. Rol het Herstelfonds uit zoals gepland, en de gewenste stimulus zal zich laten voelen. Het is niet zinvol nog eens dubbelop te doen, zeker vanwege de tijd die onvermijdelijk nodig is om investeringen op te tuigen.
Ten tweede: de ongebruikte leningenpot (minstens 250 miljard) kan perfect aangewend worden om iets te doen dat al lang had moeten gebeuren. Een stevige en strategische investering in de Europese energie-infrastructuur met de nadruk op het verbeteren van de interconnectiviteit. Als de EU over echt goed geïntegreerde energie-infrastructuur zou beschikken, kan de afhankelijkheid van Russisch gas onmiddellijk fors gereduceerd worden.
Uiteraard vergt de aanwending van RRF-middelen voor zulke investeringen een beslissing van de Europese Raad van regeringsleiders. Dat is altijd moeilijk, maar als er ooit een moment was om staatsmanschap te tonen en tot zulke strategische beslissingen te komen, dan is het nu wel. De eengemaakte markt vormt de meest solide basis voor een welvarend, veerkrachtig en geopolitiek echt relevant Europa en moet daarom zeker ook voor energievoorziening gerealiseerd worden.
Europa zit dankzij Poetin in een ongeziene crisissituatie. Gaan we nog maar eens een nieuw Europees vehikel - met bijbehorende budgetten - oprichten, of gaan we deze crisis eindelijk eens aanpakken met politieke moed en creativiteit?
