© Emy Elleboog
Tien jaar geleden wierp Van Overtveldt in zijn boek ‘De ontwakende reus’ nog de stelling op dat de VS de 21ste eeuw zouden domineren. Die reus kijkt ondertussen vol misprijzen naar Europa.
Moeten we niet stilaan spreken van een dolende reus, als we de regering-Trump bezig zien?
Johan: “Het zal moeten blijken of de ontwakende reus de nodige tegenkrachten kan genereren om zo'n aberratie als president Donald Trump ongedaan te maken. Er zijn een paar hoopgevende tekenen, zoals de manier waarop de rechterlijke macht zich verzet. Binnen de Republikeinse Partij begint de tegenstand te groeien, waarschijnlijk onder druk van industrieën die afhankelijk zijn van import en het door Trumps maatregelen moeilijk krijgen.
En er is natuurlijk zijn approval rate die serieus aan het zakken is, al vrees ik een beetje dat dit niet veel impact zal hebben op de president. Il s'en fout. Maar als het tot een recessie én inflatie zou komen in de VS, waar de meeste voorspellingen van uitgaan, dan zitten de Amerikanen op de kast. Als de Democraten goed opletten en binnen vier jaar met een alternatief komen dat aanspreekt, kan de situatie dan al heel anders zijn.”
Hoe moet de Europese Commissie reageren als de VS op 2 april verdere invoerheffingen afkondigen?
Johan: “We moeten rustig blijven. We hebben er weinig bij te winnen als we de zaken op de spits drijven. In de Raad van de EU gaan landen die direct met Vladimir Poetin te maken hebben - de Balten, Finland, Zweden, Polen - op de rem staan. Zij beseffen als eerste dat ze voorlopig afhankelijk zijn van Amerikaans defensietuig om weerstand te kunnen bieden aan Poetin. We hebben er niets bij te winnen om er met de voeten vooruit in te gaan.”
Wat is volgens u de logica van Trumps beleid, hij schiet zichzelf toch in de voet?
Johan: “Wij proberen met onze logica de logica te begrijpen van iemand die verzuipt in narcisme. Tarieven leiden tot inflatie, onzekerheid voor het bedrijfsleven, minder economische activiteit: dat is de logica zelve. Maar Trump is echt overtuigd van zijn eigen gelijk en gelooft dat er allerhande duistere krachten tegen hem werken die maken dat de Federal Reserve (de centrale bank van de VS, red.) de rentevoeten niet verlaagt - wat dan volgens hem de echte reden is waarom er een recessie dreigt.”
Duitsland heeft ondertussen zijn Schuldenbremse, een wettelijk schuldenplafond, begraven en zal honderden miljarden investeren in infrastructuur en defensie. U bent nooit een grote fan geweest van schulden maken.
Johan: “Dat klopt. Maar dit zijn wel zeer uitzonderlijke omstandigheden. Volgens de prognoses zal de schuldratio van Duitsland grosso modo stijgen van 60 naar 80 procent van het bbp. Ik denk dat iedereen in Europa daarvoor wil tekenen. Het is een goede zaak. Maar de historische demonen komen opnieuw boven. De Fransen zien met lede ogen aan dat Duitsland honderden miljarden kan investeren in defensie omdat het rek heeft op zijn begroting, en Frankrijk niet.”
U vreest een soort middelpuntvliedende kracht binnen Europa, omdat Duitsland te sterk wordt?
Johan: “Volgens mij gaat het erop uitdraaien dat we de Europese budgettaire regels helemaal gaan loslaten, onder Franse druk, om tegenwicht te kunnen vormen tegen Duitsland.”
En dan kan iedereen extra schulden maken, zonder dat Europa op de vingers tikt?
Johan: “Ik heb dat met verschillende mensen binnen mijn partij al besproken. De kijk van de financiële markten op een schuldsituatie is binair: ofwel is er geen probleem, ofwel is er een groot probleem. Een kwartprobleem, dat bestaat niet. Vandaag zijn de financiële markten welwillend. Ze begrijpen dat Europa zijn rol inzake defensie speelt en dat lidstaten, waaronder België, hervormingen doorvoeren. Maar iets kleins kan dat doen omslaan. Ik heb de jongste tijd in Londen en Parijs investeringsgroepen gesproken, en die volgen wat er gebeurt met arendsogen. Als een van die grote financiële spelers het niet meer vertrouwt, zit het spel op de wagen en zal het van de Europese Centrale Bank afhangen of die situatie een halt toegeroepen wordt, dan wel ontaardt.”
De Commissie heeft voorgesteld om 150 miljard euro te lenen en weer uit te lenen aan de lidstaten. Maar nu al pleiten veel lidstaten voor nieuwe Europese schulden zoals na de pandemie, waarbij de Commissie geleend geld als giften doorspeelt aan de lidstaten. Nederland wil er niet van weten, Duitsland is ook niet echt fan.
Johan: “Finaal geven de Duitsers toe, als het er echt op aankomt. Dat is mijn ervaring als minister van Financiën en als lid van het Europees Parlement.”
Premier Bart De Wever zei na de jongste Europese top dat hij de fouten uit het verleden met het coronaherstelfonds niet wil herhalen. Maar België gaat de consensus niet blokkeren, voegde hij daaraan toe. Hij zet dus toch de deur open?
Johan: “De premier is er zich goed van bewust dat er bij het coronaherstelfonds heel wat is misgelopen. Bij het Europese bureau voor fraudebestrijding Olaf liggen driehonderd dossiers over fout gespendeerde subsidies. Met leningen heb je dat niet, omdat de lidstaat verplicht is het geld terug te betalen.”
Een ander onderdeel van het plan van de Commissie is dat landen de extra defensie-investeringen buiten de begrotingsregels mogen houden. Moet België daarvan gebruikmaken en extra schulden maken?
Johan: “Het is vooral van groot belang dat we in België de nodige hervormingen doen om de groei en tewerkstelling te bevorderen. Daarom zijn de hervormingen van de arbeidsmarkt enorm belangrijk. Aan mijn jaren als minister heb ik de rotsvaste overtuiging overgehouden dat de heilige graal voor de sanering van een begroting een tewerkstellingsgraad van 80 procent is. Maar het gaat heel traag, ook al omdat er in Wallonië en Brussel nog een gigantische inhaaloperatie gedaan moet worden.”
Zijn de maatregelen die de regering-De Wever wil nemen voldoende om dat doel te halen?
Johan: “Het had meer mogen zijn. Dat we de automatische indexering van de lonen hebben behouden, gaan we ons nog beklagen. Als je ziet dat wij een hogere inflatie hebben dan landen elders in de eurozone, moet je toch geen economisch genie zijn om te weten dat je een aantal maanden later met een competitiviteitsprobleem zit. In andere landen worden de lonen ook aangepast, maar bij ons gebeurt dat onmiddellijk, waardoor een versterkend effect ontstaat. Dat zal nadelige gevolgen hebben voor onze tewerkstelling.”
Zegt u nu dat die tewerkstellingsgraad van 80 procent moeilijk haalbaar is? Nochtans is daaraan in de begroting een terugverdieneffect van 8 miljard euro gekoppeld.
Johan: “Het zal niet makkelijk zijn in de huidige internationale context. Anderzijds is het zo dat als de Duitsers volop gaan investeren in defensie, België daar als leverancier ook positieve effecten van zal ondervinden.
Als je vijf economen rond de tafel zet, krijg je zes verschillende berekeningen. Alles hangt af van de omgevingsfactoren en van de economische groei. Op een bepaald moment moet je in zulke regeringsonderhandelingen trancheren. Dat gebeurt dan op basis van de groei- en inflatievooruitzichten die je op dat moment hebt. Als achteraf blijkt dat die cijfers de verkeerde richting uitgaan, dan zal je het terugverdieneffect uiteraard niet halen. Maar dat kun je onmogelijk een regering verwijten die op een bepaald ogenblik een beslissing moet nemen.”
De regering zoekt tegen juni ruim 4 miljard euro extra om ons defensiebudget dit jaar al op te trekken tot 2 procent van het bbp. Wat is uw advies?
Johan: “Gezien de hoge belastingdruk in België, lijkt het mij evident dat je in de richting van besparingen moet kijken. Dan kom je onvermijdelijk uit bij de sociale zekerheid en het ambtenarenkorps.”
Wie rijk is, leeft toch ook graag in veiligheid. Waarom hen niet meer laten bijdragen?
Johan: “Hoe hoger je belastingen, hoe meer je in laffercurve-effecten (een theoretisch verband tussen de belastingtarieven en -inkomsten, waarbij er een percentage is dat de meeste inkomsten genereert, red.) komt. Op den duur zullen de inkomsten teruglopen, omdat mensen belastingen gaan ontduiken of het gewoon afbollen.”
Is het niet al te makkelijk om met die redenering wie rijk is te ontzien? De meerwaardebelasting moet al slechts een half miljard euro opbrengen.
Johan: “Kijk naar Frankrijk of Zweden. Men komt met dit soort belastingen altijd van een kale reis terug. Ze leveren altijd minder inkomsten op dan voorspeld. Dat gaat met de meerwaardebelasting niet anders zijn. Waar alle economen het over eens zijn, is de negatieve impact van die hoge belastingdruk op economische groei. En zonder groei worden schulden onbetaalbaar.”
De regering-De Wever denkt ook aan de verkoop van overheidsparticipaties. Is dat een goed idee?
Johan: “Als dat is om eenmalig middelen te vinden voor eenmalige investeringen, is dat verdedigbaar. Maar dat is uiteraard geen structurele oplossing.”
De N-VA heeft altijd warm en koud geblazen over de Europese Unie. Maar dwingt de internationale context de N-VA nu niet om voluit voor Europa te kiezen?
Johan: “Europa zal keuzes moeten maken. Ik kan me niet inbeelden dat men inzake defensie meer gaat samenwerken zonder dat er ook een stuk politieke integratie komt.
Maar we staan ook terecht kritisch tegenover de EU. Er zitten heel wat fouten in de Europese constructie, zoals gebleken is bij het coronaherstelfonds. Europa zal heel goed moeten nadenken over zijn toekomst. Daarom hoop ik dat we snel opnieuw een deftige regering in Parijs krijgen. Als de twee grote landen, Frankrijk en Duitsland, niet aan de kar trekken, legt dat een zware hypotheek op een goede besluitvorming.”
Maar het sentiment bij de N-VA over Europa is toch positiever nu Bart De Wever in de Europese Raad mee aan tafel zit?
Johan: “Eerst en vooral: ik hoop dat we het erover eens kunnen zijn dat hij een begenadigd politicus is die inhoudelijk beslagen is en perfect situaties aanvoelt. Bovendien vormt hij nu een soort tandem met de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Als België en Italië - twee van de zes stichtende landen van de EU - aan hetzelfde zeel trekken, kan dat echt wel dingen in beweging zetten. Dat kan ik u garanderen.”
