© Emy Elleboog
“De terugkeer van Donald Trump? Je kan daar honderd-en-een dingen over zeggen. Maar waar ik me vreselijk aan erger, is dat we daar als konijnen naar een lichtbak naar zitten te staren: ai ai ai en oei oei oei, wat gaat er weer allemaal op ons afkomen? Komaan jongens, stop toch met dat gejammer. We moeten als Europa eens ons eigen ding leren te doen. Onze problemen zelf proberen op te lossen. Sowieso, bij iemand als Trump: if you behave like a victim, you will be a victim. Die man kickt daar gewoon op.”
Twee liften en een handvol lange, kronkelende gangen hebben ons tot in het bureau van voormalig minister van Financiën Johan Van Overtveldt in het Europees Parlement gebracht. Er is geen tijd te verliezen. The Donald doet de wereldorde daveren, Europa hangt in de touwen en in eigen land begint dit weekend het eindspel van de federale formatie. Maar daarover later meer.
Trump dreigt wel met een handelsoorlog tegen Europa.
Johan: “Het is intussen toch duidelijk dat hij al die heisa rond die handelstarieven vooral als onderhandelingsmiddel wil gebruiken? Hoe vaak heeft Trump al gezegd: Europa moet meer gas en olie kopen bij ons... Je weet nooit met hem, maar op dit moment geeft hij mij de indruk van een zakenman die op zoek is naar deals. Ik denk dat zijn entourage hem ook wel op het hart drukt: bezint eer ge begint. Nu goed, morgen is het misschien weer anders. (lachje)
Er zullen straks waarschijnlijk wel handelstarieven komen. Maar eerlijk: zelfs als vrijemarkteconoom lig ik niet wakker van een algemene importheffing van pakweg 10 procent. Optimaal is dat niet. Maar ik denk dat zeker Europa wel voorzichtig zal zijn om een echte handelsoorlog te ontketenen. Dat is me deze week, tijdens de zitting van het Europees Parlement in Straatsburg, nog meermaals informeel bevestigd.”
Hoezo?
Johan: “In Europa zegt een stevige groep landen: we gaan géén ruzie zoeken met Trump. Ik spreek dan onder meer over Polen, Zweden, de Baltische staten en Finland. Landen die het oog van Poetin op zich voelen branden, waar men zeker is dat er een oorlog met Rusland aankomt. En of we het nu leuk vinden of niet: de volgende vijf jaar kunnen we die oorlog niet winnen zonder hulp van de Amerikanen.
Ik zie Europa dus niet zot doen. Zeker niet als we in Duitsland straks een ‘normale’ regering krijgen. In Frankrijk stelt Emmanuel Macron zich wat cassant op, maar zijn gewicht is de voorbije jaren flink gedaald.”
Elon Musk voert via X campagne voor het uiterst rechtse AfD. Moeten we dat nog normaal vinden?
Johan: “Musk is vrij om zijn mening te geven, maar mocht blijken dat hij het algoritme van X gebruikt om bijvoorbeeld de Duitse verkiezingen te sturen, dan gaat hij uiteraard te ver. Dan moet er ingegrepen worden. Tegelijk: denk je nu echt dat miljoenen Duitse kiezers plots AfD gaan stemmen omdat Musk het hen vraagt? Volgens mij riskeert die bemoeienis eerder averechts te werken. In het Verenigd Koninkrijk heeft Musk al kletterende ruzie met Nigel Farage.
Het zakelijke doel van Musk is wel helder: hij wil Europa verdeeld houden. Zo krijgt hij geen concurrentie voor zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX (Italië heeft eerder deze maand nieuwe satellieten gekocht bij SpaceX bij ‘gebrek’ aan Europese alternatieven, JVH). Dat is de klassieke truc van iemand die een markt heeft ingepalmd en die daarna nooit meer wil prijsgeven. We zullen zien of dat lukt.
Zijn bromance met Trump zal hoe dan ook niet lang duren. Ik geef u het op een blaadje: eerder vroeg dan laat beginnen die ego’s te botsen.”
Technologisch loopt Europa stilaan hopeloos achterop tegenover de Verenigde Staten en China.
Johan: “Er zijn veel problemen in Europa, maar één ding staat vast: we gaan geen nieuwe Nvidia uit de grond stampen door ondernemers onder de regels te bedelven. De analyse is niet bepaald origineel meer – Italiaans oud-premier Mario Draghi heeft ze onlangs nog eens gemaakt – maar van die ondraaglijke regeldrang van Europa moeten we af als we in de toekomst succesvol willen zijn. Je jaagt ondernemers allemaal weg.
Op dit vlak staan we voor spannende weken. Binnenkort worden de plannen van de nieuwe Europese Commissie hieromtrent verwacht. Dan weten we of de koerswijziging die voorzitter Ursula von der Leyen ons zo plechtig heeft beloofd er daadwerkelijk zal komen. Voorlopig geef ik haar het voordeel van de twijfel. Ook al omdat ik weet dat ze een sterk kabinet achter zich heeft.”
Von der Leyen wil de industrie doen herleven. Veel gemakkelijker gezegd dan gedaan, zo lijkt het.
Johan: “Daar zit je natuurlijk met onze hoge energieprijzen en de blunder rond kernenergie. Waarom doen de Fransen het vandaag economisch beter dan de Duitsers? De verklaring is simpel: in Frankrijk liggen de energieprijzen lager dankzij de kerncentrales. Ik heb nooit begrepen waarom Frans Timmermans zich in zijn jaren als Eurocommissaris voor Klimaat altijd zo gefixeerd heeft op enkel zonnepanelen en windmolens.
Voor die blindheid betalen we nu de rekening. Ga maar eens rond in de haven van Antwerpen: een bedrijf als BASF betaalt hier tot acht keer meer voor energie dan in de States. Ja, dat is totaal onmogelijk, hè.
Dan hoor ik Timmermans nu zeggen: we moeten de rijken meer belasten om de strijd tegen het klimaatopwarming betaalbaar te houden (zucht) Alstublieft... Sommige mensen denken blijkbaar dat je zo alles kan oplossen. Dat gaat niet lukken.”
Zo zijn we in België aanbeland. Waar u ook al eens aanschuift aan de onderhandelingstafel.
Johan: “Tja, de gesprekken zijn moeilijk. Daarmee vertel ik u niks nieuws. Door ideologische verschillen tussen de partijen, die ik respecteer. Maar ook door de budgettaire ontsporing die Vivaldi heeft toegestaan. Dat wil ik toch nog eens beklemtonen. Na corona is Vivaldi ‘vergeten’ om de zaken onder controle te brengen. PS-voorzitter Paul Magnette ziet zelfs nog steeds het gevaar niet. Volgens hem staat Arizona voor een doodnormale oefening.”
Wat is het gevaar?
Johan: “Van Europa zelf heb ik niet meteen schrik, van de financiële markten wel. Tot op heden hebben we het geluk dat iedereen naar het schouwspel in Frankrijk kijkt. Ons landje blijft zo uit de aandacht van de grote financiële tenten, zoals vermogensbeheerders die triljoenen dollars overzien. Maar morgen moet maar in een van die tenten iemand zijn vinger opsteken en zeggen: Belgium, Belgium, Belgium... verkopen! Dan heb je onmiddellijk een shock, want heel de markt ziet dat en begint hetzelfde te doen: verkopen! Dan schiet onze rente pijlsnel omhoog.
De Europese Commissie zelf gaat er net alles aan doen om te voorkomen dat men slapende honden wakker maakt. Er zullen wel reprimandes zijn en we zullen op het strafbankje blijven, maar Europa gaat nooit een crisis uitlokken die het zelf kan missen als kiespijn.”
Dus: falen is geen optie voor de federale onderhandelaars?
Johan: “(voorzichtig) Ik hoop dat iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Soms moet je eens je nek durven uitsteken.
We hebben een regering nodig met een geloofwaardig sociaal-economisch plan. Een traject waarmee je toont: België maakt zijn huiswerk. Vandaar dat die pensioenhervorming zo belangrijk is. Dat is a hell of a job, maar iedereen moet begrijpen dat ons huidig systeem onbetaalbaar wordt door de vergrijzing.
In mijn ogen levert Bart De Wever een correct werkstuk af met geleidelijke veranderingen, waardoor mensen die vlak voor hun pensioen staan niet plots overvallen worden met van alles.”
Al die andere mensen zijn er vet mee.
Johan: “Ja maar allez: ofwel doen we deze pensioenhervorming nu zelf. In overleg, met de nodige sociale reflexen. Ofwel zal iemand van buitenaf ons dwingen om te snoeien. Dat is de waarheid waar je als België niet meer aan ontsnapt.
Het zal altijd een ‘kaalslag’ en een ‘bloedbad’ zijn volgens de vakbonden, maar dat gaat écht niet gebeuren. Dan hebben ze de voorstellen niet deftig gelezen. Zoals de zaken nu op papier staan, gebeurt er de eerste jaren amper iets. Op termijn wel, natuurlijk, over een periode van tien tot twintig jaar. Dat zal niet voor iedereen fijn zijn, maar ik noem dat geen kaalslag. Dat is de erkenning van de werkelijkheid waarin we samen leven. En veel oplossingen hebben de vakbonden ook niet.”
Toch wel: vermogens meer belasten om de pensioenen te bekostigen.
Johan: “(nadrukkelijk) We leven in een land met een enorme belastingdruk: meer dan 50 procent. Als je die nog verhoogt, schiet je jezelf compleet in de voet. Want uiteindelijk zet je zo een rem op je eigen economische groei. Altijd. En we hebben net meer economische groei nodig.
Dus wanneer er momenteel een meerwaardebelasting op tafel ligt, dan zeg ik: gebruik die niet om het gat in de pensioenen op te vullen. Gebruik die om elders je belastingdruk te verlagen. Voor dat soort fiscale verschuivingen heb ik altijd opengestaan. Want anders zit je op den duur aan 60 procent belastingdruk. Wie wil dat?”
Volgens Paul De Grauwe neigt de supernota naar starve the beast: de uithongering van de overheid.
Johan: “Dat beast vreet intussen wel meer dan de helft van onze economie op. En de regering zal de belastingdruk niet tot 40 procent laten zakken. Zelfs niet richting 45 procent. Laat die vergelijkingen met president Ronald Reagan en de jaren tachtig dus maar zo. Een poging om het overheidsbeslag ietwat te controleren: ik noem dat geen starve the beast.
Eerlijk gezegd word ik een beetje moe van die eeuwige ‘neoliberale’ verwijten. Mijn redenering is altijd: je kan maar op een gezonde manier herverdelen als je eerst een economisch brood bakt. Wie dat brood niet bakt, kan ook niks in stukken snijden. En in de wetenschap is er een grote consensus over de nood aan economische groei hiervoor. Wie onze sociale zekerheid op de been wil houden met meer belastingen, vergroot alleen zijn probleem op termijn.”
Intussen belooft De Wever wel een belastingverlaging in besparingstijd.
Johan: “Ik zie geen tegenstelling tussen een belastingverlaging en een sanering van de begroting. Waar moet die verlaging voor zorgen? Dat er straks meer mensen aan het werk gaan omdat ze elke maand meer nettoloon overhouden.
Voor je begroting is dat dubbele winst: je hebt meer inkomsten en minder uitgaven. Het geheim van een gezonde begroting is een hoge werkzaamheidsgraad. In bijvoorbeeld Scandinavië zie je dat.”
Of is de N-VA bang om langs rechts voorbij gestoken te worden door Georges-Louis Bouchez (MR)?
Johan: “Bouchez is een boeiende figuur die altijd wel iets te vertellen heeft waar je wat van opschrikt. Maar ik denk dat we in de voorbije jaren allemaal geleerd hebben om zijn uitspraken (harde kritiek dat de N-VA te veel naar links overhelt vorige zomer, JVH) met een korrel zout te nemen.
Tegelijk is het zo dat hij van MR de grootste partij ten zuiden van de taalgrens heeft gemaakt. Hij is dus een sleutelfiguur in de formatie en mag zijn gedacht zeker articuleren. Ik heb daar geen probleem mee, maar bij andere partijen ligt dat niet altijd makkelijk.”
Wordt u zelf nog minister?
Johan: “Goh, ik ben intussen 69 jaar. Rond kerst ben ik zwaar gevallen met mijn koersfiets. Daar lig je dan: bewusteloos en met drie gebroken ribben na een overmoedige wip over een drempeltje. Om maar te zeggen dat ik ervaar dat mijn lijf helaas geen 20 meer is. (lacht)
Nu goed, ik laat het aan Bart als partijvoorzitter over om te beoordelen wie hij waar nodig heeft. Hij is de man met het totaalplaatje in zijn hoofd.
Ik zie het Europees Parlement sowieso niet als een sterfhuis. Ik heb hier mijn voet kunnen zetten als voorzitter van de Begrotingscommissie. Er wachten me nog heel boeiende dossiers, zoals de invoering van defence bonds op het Europese niveau. Die moeten onze eigen defensie-industrie opnieuw op de kaart zetten. Al zal ik niet ontkennen: er lopen hier collega’s rond die ontzettend hard werken, maar soms kom je op de gang eens iemand tegen waarvan je denkt: tiens, die werkt hier ook?”
